หุ่นยนต์มิตรไมตรีจิต

หุ่นยนต์มีภาพลักษณ์ของการเป็นผู้ร้ายอันน่าสะพรึงกลัว แข็งแกร่งและมีอำนาจการทำลายล้างสูงนับตั้งแต่เขาปรากฏตัวขึ้นครั้งแรกในนิยายวิทยาศาสตร์จนถึงภาพยนตร์จากฮอลลีวูดในรอบ 20 ปีที่ผ่านมา ภาพยนตร์เหล่านี้ก็ยังคงสร้างความรู้สึกข้างต้นไว้อย่างต่อเนื่อง

แต่เมื่อพิจารณาความเป็นจริง หุ่นยนต์ที่ถือกำเนิดมายังโลกนี้มีอายุมาแล้วกึ่งศตวรรษ ได้สร้างประโยชน์มากมายในภาคอุตสาหกรรมการผลิตที่มีสภาวะแวดล้อมที่อันตรายต่อมนุษย์ กระบวนการสร้างชิ้นงานที่ต้องมีความละเอียดสูง งานรักษาความปลอดภัยและต่อต้านวินาศกรรม การสำรวจสถานที่ที่มนุษย์ไม่สามารถเข้าถึงได้โดยง่าย เช่น การสำรวจภูเขาไฟ และแม้กระทั่งนอกโลก เช่น ดาวอังคารเป็นต้น

ผมจึงเห็นว่าหุ่นยนต์ในระยะต้นนี้เป็นอุปกรณ์ที่ทำให้มนุษย์สามารถดำรงชีพและทำงานได้หลายอย่างขึ้น ทั้งนี้ “เทคโนโลยีหุ่นยนต์” เป็นศาสตร์ที่ทำงานตามกฎเกณฑ์ธรรมชาติ (Physics) และขณะเดียวกันก็มีส่วนสำคัญที่ทำให้มนุษย์เข้าใจธรรมชาติมากยิ่งขึ้น

ผมได้ปรารภกับเพื่อนๆ นักวิจัยที่ มีเดียแล็บ สถาบันเทคโนโลยีแห่งมลรัฐแมสซาซูเซตส์ (MIT) ว่า ณ ช่วงเวลานี้เทคโนโลยีหุ่นยนต์ได้มาถึงจุดเปลี่ยนจากการแทนแรงงานคนไปอีกสถานะหนึ่งแล้ว พวกเราได้เห็นผลลัพธ์งานวิจัยด้านแฮปติกส์ (Haptics)ที่ทำให้ “หุ่นยนต์” สามารถเรียนรู้ความรู้ความชำนาญของมนุษย์ประเภทถ่ายทอดไม่ได้ทางคำพูดหรือตัวอักษร (Tacit Knowledge)

แฮปติกส์เป็นวิธีการหนึ่งในเทคโนโลยีหุ่นยนต์ที่สร้างความสัมพันธ์ระหว่างการเคลื่อนที่ แรง/โมเมนต์ที่เกิดขึ้น และข้อมูลทางภาพที่เห็น (Visual Information) ซึ่งไม่มีสมการคณิตศาสตร์หรือคำพูดที่อธิบายได้อย่างสมบูรณ์แบบ ปัจจุบันมีการสร้างถุงมือผ่าตัดที่มีอุปกรณ์แฮปติกส์ติดตั้งอยู่ แล้วให้คุณหมอผู้เชี่ยวชาญใช้งาน ความสัมพันธ์ข้างต้นจึงถูกบันทึกไว้ เมื่อคุณหมอฝึกหัดมาใช้ถุงมือนี้ แฮปติกส์จะสร้างแนวทาง (Guidelines) ให้คุณหมอได้ขยับนิ้วขยับมือได้อย่างถูกต้อง ความชำนาญจึงถูกถ่ายทอดจากคุณหมออาวุโสไปยังคุณหมอมือใหม่ภายในระยะเวลาที่สั้นลง

เมื่อประยุกต์หลักการทำนองเดียวกันนี้ในบรรดากิจกรรมต่างๆ ของมนุษย์ เราจึงเห็นโอกาส “รำไร” ในการรักษาความสามารถของคนรุ่นเก่าๆ ที่กำลังสาบสูญไป ท่านผู้อ่านที่นิยมดูพระพุทธรูป คงเห็นด้วยกับกระผมว่า เราคงหาช่างปัจจุบันค่อนข้างยากที่มีฝีมือใกล้เคียงกับบรรพบุรุษสมัยสุโขทัย พระพุทธรูปสมัยนั้นมีรูปร่างทุกส่วนสวยงามยิ่งนัก พระพักตร์เปี่ยมด้วยพระเมตตา

หุ่นยนต์จะถ่ายทอดความชำนาญนี้ได้ อย่างน้อยหุ่นยนต์ต้องมี “ปฏิสันถาร (Interaction)” กับมนุษย์ ดังนั้นการวิจัยและพัฒนา “หุ่นยนต์มิตรไมตรีจิต (Social Robots)” จึงเริ่มขึ้น เพื่อให้มนุษย์เริ่มยอมรับในขั้นต้นได้บ้าง หุ่นยนต์ควรมีรูปร่างคล้ายมนุษย์ เช่น หุ่นยนต์อะซิโม จากฮอนด้า นอกเหนือจากนี้สภาวะแวดล้อมต้องพร้อมให้เขาเรียนรู้ด้วย มนุษย์ผู้เป็นพี่เลี้ยงต้องเข้าใจการอยู่ร่วมกับหุ่นยนต์ก่อนที่จะทำให้เรียนรู้การมาอยู่ร่วมกับเรา

หุ่นยนต์ต้องสามารถตีความ (Cognition) การแสดงออกของมนุษย์ในสังคมชนกลุ่มมาก ไม่ว่าจะเป็นทางหน้าตา คำพูด แม้กระทั่งลักษณะทางกายบางประการ ในขณะเดียวกัน หลังจากเรียนรู้หุ่นยนต์สามารถเลียนแบบการแสดงออกดังกล่าว หรือเลือกที่จะมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว แต่ต้อง “สื่อสาร” ให้พี่เลี้ยงเข้าใจความหมายของแต่ละอาการที่เขาแสดงออกมาให้เห็น

เป็นที่น่าสนใจว่าในระยะแรกๆ ของการพัฒนาหุ่นยนต์มิตรไมตรีจิตนี้ นักวิจัยหลายกลุ่มเริ่มหาแนวทางสอนให้หุ่นยนต์รู้จักความแตกต่างระหว่างความจำเป็น (Need) และความต้องการ (Want) ผมเลยเสริมต่อไปเลยว่า ในระบบประสาทเทียม (Synthetic Nervous System) ที่สร้างขึ้นมานี้ เราควรใส่ “สติ” ในลักษณะของ Precaution Module ให้เขาสามารถแยกแยะการกระทำที่อาจจะมีผลเสียตามมา มิใช่รอให้ตรวจสอบ (Sensing) ได้ก่อนแล้วค่อยหยุดการกระทำ เพราะอาจสายเกินไปและผลเสียหายได้เกิดขึ้นแล้ว
ที่ผ่านมามนุษยชาติได้รับผลกระทบในเชิงลบมากเพราะขาดสติ  ไปติดยึดเรื่องที่นำพาทุกข์มาให้ แพ้ – ชนะ ได้  เสีย ไม่มีจริง ชื่อเสียงยิ่งเป็นเรื่องไม่จริง ล้วนเป็นเรื่องสมมุติที่ลวงให้เกิดทุกข์ทั้งสิ้นหากเราเข้าไปยึดมั่นถือมั่น เรื่องจริงกลับอยู่ที่ “ใจ” ผู้ใหญ่ท่านหนึ่งสอนผมว่า เมื่อละความชั่วอย่างเด็ดขาดและทำแต่ความดีแล้ว ก็อย่าไป “ติดดี” ให้ละแม้กระทั่งความดีเข้าสู่ความบริสุทธิ์ ให้มีความสงบแบบ “รู้พ้น” มิใช่สงบแบบ “ไม่รู้” หลังจากได้ปฏิบัติตามคำสอนจึงค้นพบว่า กุญแจสำคัญในการทำงานของผมอย่างไร้ทุกข์ก็คือ การมีใจที่สงบ และสามารถ “วาง” แม้กระทั่งใจที่สงบนั้นลงได้นั่นเอง
ถ้าคนเราได้ทุกอย่างดังที่คิด
สิ้นชีวิตจะเอากองไว้ที่ไหน
ได้บ้างเสียบ้างช่างปะไร
ตายไปสักนิดไม่ติดตัว